Planetaire nevels
Planetaire nevels behoren tot de mooiste en meest fascinerende deepsky-objecten en bieden een scala aan prachtige nevels met diverse helderheid, kleur, grootte en structuur.
Planetaire nevels zijn schillen van gas en stof die, in diverse periodes, werden afgestoten door sterren met een "gemiddelde" massa, zoals onze zon, terwijl ze evolueren uit de rode reuzenfase tot een witte dwerg (zie figuur sterevolutie onder).
Hierdoor wordt er materie op een kosmische schaal gerecycleerd doordat kostbare chemische elementen - "sterrenstof" - worden teruggegeven aan het interstellaire medium.
Intense UV-straling van de uiteindelijk blootgestelde, hete, witte dwerg geeft energie aan het afgeworpen materiaal (het "ioniseert" de afgeworpen gas- en stofschillen) en doet het gloeien, tot een vaak complex ogende maar mooie planetaire nevel.
De verschillende kleuren worden veroorzaakt door de samenstelling van de gasschil: rood is typisch geïoniseerd waterstof (H-alfa), groen dubbel geïoniseerd zuurstof (O III) en blauw geïoniseerd helium (He II).
Een deel van de schijnbaar eindeloze en verbijsterende verscheidenheid aan planetaire nevels kan worden toegeschreven aan de manier hoe we ze zien vanop aarde - hoe het m.a.w. op onze gezichtslijn wordt geprojecteerd. Als we rond zo een planetaire nevel zouden kunnen reizen, zou het er anders uitzien vanuit de verschillende hoeken waaronder we het zouden zien.
Sommige planetaire nevels vertonen sterke bipolaire gasstromen die symmetrische lobben van materiaal produceren, zoals de Halternevel (M27) in Vulpecela, terwijl andere gas in alle richtingen uitstoten en bellen vormen die er eerder glad en uniform uit kunnen zien.
Planetaire nevels zijn van voorbijgaande aard ("transient") en hebben een korte levensduur (in kosmische termen) in de grootte-orde van slechts 20000 jaar. Er zijn er ongeveer 3000 geïdentificeerd in onze Melkweg.
Foto's bovenaan tonen de Helixnevel NGC 7293 (linksboven), de Halternevel M57 (rechtsboven), de Ringnevel (M57) linksonder en tot slot de Uilnevel M97 (rechtsonder).
Opmerking:
Planetaire nevels hebben niets met planeten te maken, noch in ons zonnestelsel, noch in andere...
De bekende waarnemer en ontdekker William Herschel (1738-1822) bedacht de uitdrukking 'planetaire nevel' in de jaren rond 1780 toen deze objecten hem leken zoals de planeet Uranus die hij in 1781 ontdekte. In die tijd moest de ware aard van planetaire nevels nog ontdekt worden... Via spectroscopie werd in de 19de eeuw aangetoond dat deze planetaire nevels een totaal ander spectrum hebben dan sterren (of sterrenstelsels) en dus ook een ander soort object is.
